Δημοφιλές εμφιαλωμένο νερό που πωλείται και στην Ελλάδα περιέχει επικίνδυνο

Σε ποια εμφιαλωμένα νερά που πωλούνται στην Ευρώπη, βρέθηκαν τα “για πάντα χημικά”(Pfas) πάνω από τα όρια.

Το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Δράσης για τα φυτοφάρμακα (Pan – το ευρωπαϊκό παράρτημα του Διεθνούς Δικτύου Δράσης για τα φυτοφάρμακα, που δραστηριοποιείται σε 60 χώρες παγκοσμίως) εξέτασε 19 μεταλλικά νερά από διάφορες Ευρωπαϊκές χώρες, των οποίων οι πηγές θα πρέπει να προστατεύονται από κάθε μορφή μόλυνσης και εντόπισε τριφθοροξικό οξύ πάνω από τα επιτρεπόμενα όρια σε 7 δείγματα!

Πρόκειται για το μικρότερο μόριο της οικογένειας Pfas, των «μόνιμων ρύπων», και το ακρωνύμιο του προφανώς δεν προκαλεί υποψίες στους καταναλωτές: Tfa, δηλαδή, τριφθοροξικό οξύ και είναι αποτέλεσμα της αποδόμησης των φυτοφαρμάκων στο έδαφος. Η παρουσία του τριφθοροξικού οξέος στα υδάτινα συστήματα είναι μια σοβαρή περιβαλλοντική και υγειονομική βόμβα. 

Δημοφιλή νερά με τριφθοροξικό οξύ στα ύψη

Για τα επτά δείγματα, τα επίπεδα υπερέβησαν το ρυθμιστικό όριο για μεταβολίτες φυτοφαρμάκων, που έχει οριστεί στα 0,1 μικρογραμμάρια ανά λίτρο (μg/l) για το πόσιμο νερό. Με 3,4 µg/l, το ρεκόρ σημείωσε το φυσικό μεταλλικό νερό Villers, που διατίθεται στο Βέλγιο και η πηγή του βρίσκεται στη Βαλλονία. Αυτό είναι 34 φορές υψηλότερο από το ρυθμιστικό όριο. Ακολουθούν το «βελγικό» Ordal με 0,47 μg/l και το «γαλλικό» Vittel , μια μάρκα με τις καλύτερες πωλήσεις του ομίλου Nestlé, με 0,4 μg/l. Το Vittel είναι μάλιστα ιδιαίτερα δημοφιλές στη χώρα μας και όπως αναφέρουν ιστότοποι πώλησης του “αποτελεί από το 1854 πηγή ενυδάτωσης και αναζωογόνησης και αποτελεί την premium επιλογή για κάθε στιγμή…“

Κατά τ’ άλλα όπως εξηγεί η Pan, ακόμη και το νερό με την υψηλότερη μετρημένη μόλυνση, δείχνει ότι συμμορφώνεται με τις περισσότερες από τις τρέχουσες κατευθυντήριες τιμές για την ανθρώπινη υγεία που έχουν καθοριστεί από διάφορες αρχές στην ΕΕ. Κατευθυντήριες τιμές οι οποίες, ωστόσο, δεν λαμβάνουν υπόψη, τα πιο πρόσφατα επιστημονικά στοιχεία για τα Pfas και τα οποία επομένως θα μπορούσαν να υποτιμήσουν την ανθρώπινη έκθεση σε αυτά. Επιπλέον, το μεταλλικό νερό είναι κατά μέσο όρο λιγότερο μολυσμένο με Tfa από το νερό της βρύσης.

Τι είναι το τριφθοροξικό οξύ (TFA)

Το τριφθοροξικό οξύ είναι το μικρότερο μέλος της μεγάλης οικογένειας των πολύ- και υπερ-φθοριωμένων ενώσεων, γνωστών και με τον όρο PFAs ή «παντοτινά χημικά».

Το τριφθοροξικό οξύ αποτελεί το κύριο προϊόν αποικοδόμησης των μακρύτερης αλυσίδας PFAs μέσω ομολυτικής οξείδωσης και αντιθέτως από τα μεγαλύτερα ομόλογα τα οποία είναι άπολα και γενικώς αδιάλυτα στο νερό, αυτό είναι λόγω του μεγέθους του ιδιαίτερα κινητικό στο περιβάλλον και πολύ διαλυτό στο νερό.

Είναι ιδιαίτερα όξινο (34.000 φορές πιο όξινο από το οξικό οξύ!!!!) και αυτό οφείλεται στην παρουσία των ηλεκτραρνητικών φθορίων στο μόριό του, τα οποία σταθεροποιούν το τριφθοροξικό ανιόν με αποτέλεσμα να συσσωρεύεται σε υδατικό περιβάλλον με τη μορφή κυρίως του ανιόντος. Η σταθερότητα του δεσμού C-F καθιστά το τριφθοροξικό ανιόν ιδιαίτερα διαλυτό στο νερό με παραμένουσα παρουσία σε έδαφος και νερό και χωρίς κάποια γνωστή μέχρι σήμερα οδό αποικοδόμησης στο υδατικό περιβάλλον.

Πηγές προέλευσης TFA

Εσχάτως γίνεται μεγάλη συζήτηση σχετικά με το αν το τριφθοροξικό οξύ είναι μόνο ανθρωπογενής ρύπος ή μπορεί να προκύψει και με φυσικό τρόπο. Σχετικά με την ανθρωπογενή ρύπανση του περιβάλλοντος με TFA, αυτή γίνεται είτε με άμεση έκλυση από τη βιομηχανία στην οποία χρησιμοποιείται για την παρασκευή οργανικών ενώσεων, οπότε μιλάμε για περιορισμένη μόλυνση του γύρω περιβάλλοντος  (εδάφους, νερού και ατμόσφαιρας) είτε ως προϊόν μετασχηματισμού πρόδρομων ενώσεων όπως το FOSA (perfluorooctane sulfonamide), που εκλύονται σε παρόμοιες ρυπάνσεις.

Η κύρια πηγή, ωστόσο, ανθρωπογενούς ρύπανσης με TFA θεωρείται η αποικοδόμηση αεριών πρόδρομων ενώσεων και σε αυτές κατατάσσονται τα ψυκτικά μέσα νεότερης γενιάς τα οποία είναι υδρο-φθορο-ολεφίνες (HFOs) με μικρή διάρκεια ζωής, δεν καταστρέφουν το όζον αλλά οξειδώνονται παράγοντας TFA.

Eκτός από τα ψυκτικά μέσα, υπάρχουν πάνω από 2.000 πρόδρομες ενώσεις οι οποίες έχουν την ομάδα C-CF3 και δυνητικά μπορούν αποικοδομηθούν παράγοντας TFA. Αυτές ανήκουν σε τρεις κατηγορίες: τα μακρύτερης αλυσίδας PFAs, τα φθοριωμένα φυτοφάρμακα  και τις φθοριωμένες φαρμακευτικές ενώσεις. Η ρύπανση αυτή εκτιμάται ότι έχει σημαντική συνεισφορά στη συνολική παρουσία του TFA στο έδαφος και τον υδροφόρο ορίζοντα, είτε είναι υπόγειο νερό είτε επιφανειακό.

Στην κατηγορία αυτή της ρύπανσης (αποικοδόμηση πρόδρομων ενώσεων) μπορεί να προστεθεί και η θερμόλυση φθορο-πολυμερών (όπως το γνωστό μας τεφλον π.χ.) από την οποία παράγεται TFA.

Μια ακόμη σημαντική πηγή ρύπανσης με TFA προέρχεται από τις εκροές των Εγκαταστάσεων Βιολογικών Καθαρισμών καθώς με τη συμβατική επεξεργασία τους δεν απομακρύνεται το μόριο αυτό. Συνεπώς η επιβάρυνση που προκαλείται από αυτές έχει άμεση σχέση με την επιβάρυνση από τριφθοροξικό οξύ του πόσιμου νερού της περιοχής ή του νερού των βιομηχανιών που βρίσκονται στην περιοχή.

Τριφθοροξικό οξύ παράγεται ως παραπροϊόν και στις Εγκαταστάσεις Επεξεργασίας Νερού όταν αυτές προχωρούν σε ειδική θερμική διεργασία για την απομάκρυνση των PFAs μακρύτερης αλυσίδας. Αυτή η πηγή ρύπανσης σε περιοχές όπου το νερό είναι επιμολυσμένο με PFAs, έχει σημαντική συνεισφορά στην ρύπανση του περιβάλλοντος με TFA.

Τι προκαλεία το Τριφθοροξικό οξύ

Σήμερα οι δημοσιευμένες τοξικολογικές μελέτες για το TFA είναι ακόμη λιγοστές. Σε μελέτη που έγινε σε κουνέλια φάνηκε ότι μετά από την έκθεση σε υψηλές συγκεντρώσεις TFA, παρατηρήθηκαν ανωμαλίες στα έμβρυα. Tα αποτελέσματα αυτά οδήγησαν τη Γερμανία πολύ πρόσφατα, μόλις το 2023, να καταθέσει φάκελο στο Ευρωπαϊκό Οργανισμό Χημικών Προϊόντων για να ταξινομήσει το TFA ως πιθανώς τοξικό για την ανθρώπινη αναπαραγωγή.

Στη βιβλιογραφία επίσης αναφέρεται ότι το μικρό μέγεθος του TFA του δίνει τη δυνατότητα να εισέρχεται στα κύτταρα και να επηρεάζει την τριτοταγή δομή των πρωτεϊνών. Αυτό το φαινόμενο θα μπορούσε να επηρεάζει ακόμη πιο δυσμενώς τον ανθρώπινο οργανισμό.

Πηγή: Cibum